Âşık Remzâni

Hünkâr Hacı Bektaş Veli’nin Halifelerinden Bir Horasan Ereni

Sultan Samıt (Hızır Samıt, Hızır Samut) Ocağı

Hüseyin ELMAS

Mart  2016

Anadolu’da, Azerbaycan ve çevresinde çokça bilinen, talip topluluklarının yoğun olduğu en önemli ocaklardan birisi de Sultan Samıt Ocağı’dır. Hacı Bektaş Veli Velayetnamesi’nde, Sultan Samıt (Hızır Samıt) ile ilgili olarak, kendisinin Hünkâr’ın Bozok (Yozgat) bölgesine gönderdiği on iki halifesinden biri olduğu yazılıdır.

Soyunun, Yedinci İmam Musa Kazım’a dayandığı öne sürülür. Doğum ve Hakk’a yürüme tarihleri ile ilgili net bilgi bulunmamakla birlikte menakıbnamelerden Hacı Bektaş Veli döneminde yaşadığı ve Hünkâr’ın halifelerinden olduğu anlaşılmaktadır.

Asıl adının ne olduğu, babasının, annesinin kim olduğu hakkında maalesef sağlıklı bir bilgi yoktur. En önemli Anadolu erenlerinden birisi olduğu bilinmektedir. Horasan’dan Anadolu’ya gelen ve Anadolu’yu irşat etme amaçlı gelen ulu erenlerden birisidir.

Adına birçok velayetname, seyahatname, divan ve menakıbnamelerde rastlanır. Menkıbelerde adından Sultan Samıt, Baba Samıt, Hızır Samıt, Şeyh Samıt, Kara Samit, Sultan Samed gibi farklı yazımlarla bahsedilir. Otman Baba Velayetnamesi’nde de Kara Samit adına rastlanmaktadır, ancak bu kişinin Sultan Samıt ile ilgisi bilinmemektedir. Aynı zamanda “Samıt, Er Samıt” mahlaslarıyla yazılmış deyişleri, nefesleri, demeleri vardır. Önemli bir hak aşığıdır.

Türbesi Sivas’ın Kangal ilçesine bağlı Tekke köyündedir. Sultan Samıt Türbesi’nin bulunduğu Tekke köyü, Yılanlı Dağı eteklerindedir. Tekke köyü, Samsun-Halep ve İstanbul-Bağdat kervan yolları üzerinde olup, eski adı Yeni-il’dir.

Her yıl 21 Mart’ta Kangal’ın Karanlık, Çaltepe, Soğukpınar (Mamaş), Kavak, Daylı, Topardıç köylülerince ziyaret edilmekte, kurbanlar kesilmekte ve cemler yapılmaktadır.

Türbe yıkık, virane iken 2006 yılında çevre köylerin birlik ve dayanışması ile onarılmıştır. Türbe altıgen planlı olup piramit kubbelidir. Selçuklu mimarisi ile yapılmış kümbet biçimindedir.

Sultan Samıt Ocağı daha çok Azerbaycan’da bilinir. Hacı Bektaş Ocağını Azerbaycan’a getiren ve daha da çok tanınmasını sağlayan Baba Samıt dervişleridir. Ocağın talibi olan Harmandalı topluluğu Safevi Devleti’nin kurulmasında katkıları olan Alevi Türkmen toplulukları içerisinde yer almaktadır ve Safevi Devleti’nde etkin roller oynamışlardır.

Sultan Samıt dervişlerinin Anadolu’dan Azerbaycan’a I. Şah İsmail zamanında geldikleri sanılmaktadır. Baba Samıt adına kurulan tekkeler önce Arran (Kafkasya) yöresinde kurulmuş, daha sonra tüm Azerbaycan’a yayılmıştır.

Samıt Baba adına Sabirabat-Şıhlar köyünde bir türbe bulunmaktadır. Bu türbeyi Şah Tahmasb zamanında Şirvan Beylerbeyi yaptırmıştır.

Türbedeki kitabede Samıt Baba’nın Hacı Bektaş’ın oğlu olduğu yazmaktadır, ancak bu “yol oğlu” anlamında olsa gerektir. Safevi Devleti, Sultan Samıt, Baba Samıt tekkelerine çok önem vermiş, bu tekkelere halifeler atamıştır.

Sultan Samıt ile ilgili halk arasında anlatılan menkıbeler, mucize ve kerametler günümüze kadar varlığını sürdürmüştür. Bu menkıbelerden birisi şöyledir:

“Sultan (Hızır) Samıt bir gün rüyasında Hacı Bektaş Veli’yi görür. Hünkâr ona rüyasında, ‘Dostlarını al bana gel’ der. Sultan Samıt, Dost Hüda ve Bahaeddin Atlaspuş ile Tebriz’de buluşurlar. Bu üç erenin aynı rüyayı gördükleri anlaşılır. Üçü birlikte Hacı Bektaş Veli’ye gelirler, nasip ve halifelik alırlar. Sultan Samıt daha sonra Kangal’ında dâhil olduğu geniş bir alanı kapsayan Bozok (Yozgat) bölgesinde çerağını uyandırarak irşada başlar ve büyük bir zaviye kurarak bölgede güçlü bir Alevi nüfuzu oluşturur.”

Bir başka menkıbe Sultan Samıt ile olarak şunları anlatır:

“Hünkâr, dervişlerine icazet verirken orada bulunan Samıt Baba, ‘Ben de istiyorum’ deyince Hacı Bektaş Veli, ‘Sen samut (sessiz) ol bakalım, biz kime vereceğimizi biliriz’ der. Samıt kelimesi, ‘susan, ses çıkarmayan, sabreden’ anlamındadır ve ünlü sıfatı da buradan gelmektedir. Hünkâr, ocakta yanan köseğiyi fırlatır atar, ‘Git ara, bul! Nereye düşer de yeşerirse orada dergâhını kur! Arayan seni orada bulsun!’ der. Hünkâr’ın attığı köseğinin Sivas, Kangal, Tekke köyüne düştüğüne inanılır.”

Bozok bölgesi içerisinde yer alan Yılanlı Dağı eteklerinde büyük bir su kaynağının yanındaki Tekke köyünde türbe ve vakfiyesi bulunan Samıt Baba yalnız Anadolu’da değil, Azerbaycan ve İran’ın kuzeyinde etkinliği olan bir ocaktır. Ocak mensubu dedelerin, ailelerin bir kısmının Çorum ili Eskiyapar köyüne, daha sonraki yıllarda yer değiştirmeler ve göçlerle birlikte de çeşitli yerlere yerleştiklerini görüyoruz.

Sultan Samıt soyundan gelen aileler Yavuz Sultan zamanında Sivas’tan sürgün edilmiş, Ankara, Kalecik ilçesi, Faraşlı köyüne yerleşmişlerdir. Birkaç yıl burada kaldıktan sonra soy mensuplarının bir kısmı tekrar Kangal, Tekke köyüne dönmüş, bir kısmı Kalecik, Faraşlı köyünde kalmış, bir kısmı Çorum-Keşlik köyüne yerleşmiş, bir kısmı da Yozgat’a gitmiştir.

Sultan Samut Ocağının en geniş talip kitlesi Harmandalı topluluğu ve bağlı bazı obalardır. Bu obaların bazıları batıya doğru göçerek Afyonkarahisar-Sandıklı, Uşak-Eşme, Kütahya, Aydın ve Saruhan’a yerleşmişlerdir. Manisa-Akhisar’a bağlı beş köyde, Salihli ilçesinin Kızılavlu köyünde, Giresun-Keşap’ta, Sivas-Şarkışla ve Altınyayla’da, Aksaray ilinin Ortaköy ilçesine bağlı bir beldede, Afyon-Dinar ilçesi Karakuyu köyünde, Denizli-Tavas ilçesi Köroğlu köyünde ve Eskişehir-Merkez Harmandalı köyünde talipleri vardır.

Harmandalı topluluğu ile ilgili bir kol da Azerbaycan yöresinde vardır. İran sınırına ve Hazar Denizine yakın Lakeran kasabası sınırları içerisinde Harmandalı adında bir köy vardır.

Günümüzde Sultan Samıt Ocağının adına kurulmuş tekke ve zaviyelerin olduğu bölgelerle birlikte aşağıdaki yörelerde talipleri vardır:

      ·  Çorum ili Budaközü, Çavuşköyü, Şekerhacılı, İsipkıran, ve Hamballı köyleri; Alaca ilçesinin Höyük, Körkü, İmat, Karamahmut, Alamaslı köyleri;

      ·  Yozgat ili Golanlı, Abazakışlası, Bayatören, Sarınınören, Karabal, Büyükincirli, Kışla köyleri; Sulakyurt ilçesinin Kalekışla, Delice ilçesinin Büyükavşar, Küçükavşar köyleri;

      ·  Kırıkkale’nin bazı köyleri,

      ·  Ankara-Çubuk ilçesine bağlı Dalyasan köyü;

      ·  Eskişehir-Merkez Harmandalı, Yukarıçağlan, Aşağıçağlan, Akçayaka, Kayapınar köyleri; Seyitgazi ilçesinin Büyükdere köyü; Mahmudiye ilçesine bağlı Kaymazyayla köyü;

      ·  Aksaray ili Saratlı Beldesi, Pınarbaşı, Akmezar, Çağel, Süleymanhöyüğü, İmirgazi, Deleybil ve Mandama köyleri;

      ·  Malatya-Kuluncak ilçesi Alvar köyünde talipleri vardır.

      ·  Gaziantep, Halep, Şam kentlerinde bulunan Kabak Abdallar da Sultan Samıt Ocağı talipleridir.

      ·  Köyden kente göçle birlikte İstanbul, Ankara, Adana, Mersin, İzmir-Narlıdere gibi kentlere göçmüş, yurt dışına göçmüş talipleri vardır.

      ·  Sultan Samıt’ın türbesinin bulunduğu Sivas-Kangal Tekke köyünde, İzmir-Urla, Ödemiş-Birgi, Uşak-Sivaslı Samatlar köyü, Samsun-Ladik Kuyucak köyü, Havza Şeyhler köyü, Konya-Beyşehir Fasıllar ve Göçeri köyleri, Ankara- Güdül Kavaközü köyü, Akyurt Samıt köyü, Polatlı Olukpınar köyünde de ocağın talipleri bulunmaktadır.

Hak erenler, cümlemizin yardımcısı, gözcüsü, bekçisi olsun. Aşk ile...

                                                          -  Makaleler  -